Dislektik çocuklar farklı özellikler ve yaşa bağlı farklı belirtiler gösterebilir, bu sebeple çocuğun gelişim dönemi içerisinde, yaşamının her evresinde tanı alması mümkün olabilir. Bir başka deyişle, dislektik çocuklar, yaşadıkları akademik zorluklar açısından benzerlikler gösterseler dahi bu güçlüklerin derecesi, çocuktan çocuğa farklılık gösterecektir. Örneğin, bir çocuk fonolojik becerilerde güçlük çekerken ve sözcüğü çözmekte zorluk yaşarken, bir diğeri cümleyi doğru ama yavaş okuyabilir. Bazıları ise cümleyi doğru okudukları halde, okuduklarını anlamayabilirler.
Okulöncesi Dönemde Disleksi'nin Belirtileri
Disleksiyi okulöncesi yıllarda tespit etmek oldukça güçtür. Bu dönemde gözlemlenen yetersizlikler her zaman disleksiyi göstermeyebilir. Gelişimin temel ilkelerinden olan bireysel farklılıklardan kaynaklanan zorluklar disleksiye işaret edebilir lakin daha sonradan bireysel farklılıkların kapanmasıyla birlikte disleksiyle bir ilişkisi olmadığı görülebilir. Örneğin, çocuk okulöncesi dönemde ince motor becerilerde zorlanabilir; sesleri, rakamları ters yazabilir. Bu tarz belirtiler çocuğa disleksi tanısı koymak için yeterli değildir. Çünkü bu dönemde, çocuklar arası bilişsel gelişim büyük değişiklikler gösterebilir ve bu olası bir durumdur. Bununla beraber, bu tür zorluklar yaşayan çocuk üzerinde dikkatin yoğunlaşması ve takibinin yapılması, uzman görüşünün alınması önemlidir. Özellikle, aile bireyleri arasında dislektik bireyler varsa çocukların disleksi açısından yakından takibi ve gözlemlenmesi uygundur.
Okulöncesi dönemde dislektik çocukların belirtilerinden bahsetmeden önce dikkate alınması gereken bir diğer konu hiçbir çocukta, bu belirtilerin hepsi görülmeyecektir. Bu belirtilerin şiddeti ve çocuğun hayatındaki etkisi, her çocukta farklılık gösterecektir. Çocuğun yaşadığı güçlüklerin, tek tek ne olduğundan çok, bunların bir arada çocuğun en az iki yaşam alanının nasıl etkilendiğine bakmak gerekmektedir. Mesela akademik ve sosyal yaşamının bu durumdan nasıl etkilendiği önemlidir.
- Konuşması bulunduğu yaş düzeyinden daima geridedir. Bazı kelimeleri sürekli olarak yanlış telaffuz eder, kelime içindeki yerini değiştirir. Örneğin, “ayakkabı” yerine, “ayabkakı” der. Kelimelerden hece silebilir. ‘’bardak’’ yerine ‘’dak’’ der. Kelime haznesine yeni kelime eklemekte ve bunları kullanmakta akranlarına göre daha geridedir. Dil gelişiminde gecikme disleksinin önemli işaretlerinden biridir.
- Disleksi, bir okuma bozukluğudur ama okulöncesi dönemde dislektik çocuklar araç-gereçleri, nesneleri, kavramları doğru olarak adlandırma konusunda sorun yaşar. Doğru kelimeyi hatırlamak ve kullanmak onlar için zordur. Bazı kelimelerin doğru telaffuzunu yapamazlar. Örneğin, “kedi ” yerine, “tedi” der.
- Dislektik çocuklar, nöronlardaki ileti yetersizliğinden dolayı, nesne ile nesnenin adı arasındaki bağlantıyı kurmasında ve öğrenmesinde sorunlar yaşarlar.
- Kelime oyunları gibi aktiviteleri yapmakta ve sürdürmekte zorlanırlar. Kafiyeli kelimeleri bulma ve tanıma onlar için oldukça güçtür. Ayırt edemezler ve sıralamada güçlük yaşarlar.
- Hikaye dinleme ve anlamaya karşı ilgisizdirler.
- Yönelim becerilerinde güçlük yaşarlar. Sağını ve solunu karıştırırlar.
- Gün içinde yapılan rutin işleri takip etmekte zorlanırlar.
- Renkleri, sayıları öğrenememe
- Ayakkabıyı ters giyme
- Bisiklete binememe(sürememe değil)
- Geri geri yürüme, emekleme (1yaş sonrası için)
- Farkını-benzerini bulamama
- Tek özelliğe göre sınıflama yapamama
- Tekerlemeleri öğrenememe
- Görsel-işitsel dikkat gerektiren aktiviteleri yaparken güçlük çekerler. Görsel-işitsel algı becerileri zayıftır.
- El-ayak kullanımında çaprazlaşma görülebilir.
- Çoklu yönergeleri takip etmekte güçlük çeker. Çocuğa, çantasını ve suluğunu getirmesini söylediğinizde, örneğin, sadece çantasını getirir.
- Sınıf içi rutini sağlayan kurallarda sürekli hatırlatma yapılmasına gereksinim duyar.
- Kopyalamada, boyamada, düğme iliklemede zayıflık gözlenir. İnce motor becerileri akranlarından geridedir.
İlkokul Döneminde Disleksi'nin Belirtileri
Tanının en kolay konulduğu, en çok dikkat çeken, şüphe uyandıran dönem ilkokul birinci sınıftır. İlkokulla başlamasıyla birlikte okuma-yazmada yaşanan sorunlar/yetersizlikler daha çok gözle görülür bir şekilde ortaya çıkacaktır.
Okullaşma ile birlikte, çocuk kelimeyi çözme ve doğru okuma, kelimeyi doğru yazma ve yönergeleri kolaylıkla takip etme gibi görevlerde geride kalır ve zorluk yaşarsa, çocuğun dikkatle gözlenmesi, kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi gerekir.
- Sesleri çözmekte, tanımakta, isimlendirmekte zorluk çeker. Bu nedenle de doğru okuma yapamaz ve doğru şekilde de yazamaz.
- Genellikle heceleyerek okurlar bundan dolayı da yavaş okurlar ve az hata yaparlar
- Daha hızlı okuyan dislektik çocuklar ise çok hata yaparlar. Metinleri tahmin ederek, kafadan tamamlayarak okurlar. Olmayan sözcüğü cümleye eklerler veya olan sözcüğü, heceyi ise cümleden çıkarırlar.
- Satır atlama, aynı satırı okuma, satır takibi yapamama görülür.
- Artikülasyon Bozukluk(kedi-tedi), Fonolojik Bozukluk (bardak,badrak) oldukça fazla görülür.
- İnce motor becerilerinde zayıflık
- Tersten okuma yapma ‘’koç’’ yerine ‘’çok’’ demesi
- Benzer kelimelerin karıştırılması ‘’buz’’ ‘’tuz’’ vb.
- Eş anlamlı ve zıt anlamlı kelimelerin karıştırılması
- Okula gitmede isteksizlik, okumaya karşı direnç gösterme
- Verilen talimatları takip etmede güçlük yaşama, özellikle uzun yönergelerde zorlanma Örneğin; ‘’odana git,çamaşırlarını dolabına koy, gelirken benim odamda aynalı çekmeceden de bana bir toka getir.’’
- Harf atlamalar gözlemlenir. ‘’tabak’’ ‘’tabk’’
- Benzer harfleri karıştırırlar çünkü şekil-pozisyon karışıklığı yaşarlar. b,d,p/m,n/t,f/t,v/s,z/t,d/o,ö/u,ü/s,ş/ı,i…
- Yan yana gelen iki sessiz harften birisini atlama ‘’bakkal’’, ‘’bakal’’/ ‘’elli’’,’’eli’’
- Alfabeyi öğrenmede güçlük çekerler.
- Öğretmenin’’ sen oku ‘’, ‘’sıra sende’’, ‘’tahtaya çık’’ gibi söylemlerinden rahatsızlık duyarlar ve bu durum endişe yaşamalarına, kaygı duymalarına sebep olur.
- Şekil-zemin bozulmaları fazladır. Bu sebeple harflerin oynadığını, yer değiştirdiğini söylerler.
- Gelen bir nesnenin nereye düşeceğini tahmin edemeyebilir, zorlanabilir. Mesela masanın üzerindeki sürahinin arkasına uzanıp bir şey alacağında, sürahiye çarpıp onu devirebilir.
Son olarak dislektik çocuklar bu belirtilerin hepsini aynı anda göstermezler. Bu belirtilerin en az 6 ay sürüyor olması ve iki yaşam alanını etkilemiş olması çok önemlidir. Sizler de çocuğunuzda, öğrencinizde, yakınlarınızda böyle sorunlar ile karşılaşıyorsanız kendinizce teşhis koymadan önce lütfen bir uzmandan yardım alınız, uzmana danışınız, yönlendirmenizi yapınız.